Δημοκρατία και Σχολείο
Ένα σχολείο με ανθρωπιστική κατεύθυνση οφείλει να διαμορφώνει συνολικά την προσωπικότητα του ατόμου, σε όλες τις πτυχές της. Βασική του, συνεπώς, μέριμνα είναι και η πολιτική συγκρότηση του μαθητή, η διαμόρφωση δηλαδή του δημοκρατικού του φρονήματος. Κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο, στο βαθμό μάλιστα που η δημοκρατία, στη σύγχρονη εποχή, πλήττεται από φαινόμενα πολιτικής παθογένειας (αποπολιτικοποίηση, λαϊκισμός, μεσσιανισμός), από ολοκληρωτικές αντιλήψεις, φθορά του πολιτικού συστήματος και διαφθορά ενός μέρους των πολιτικών προσώπων.
Τρόποι με τους οποίους το σχολείο διαμορφώνει δημοκρατικό φρόνημα
Μέσα από το περιεχόμενο των σπουδών
- Μέσα από ειδικά μαθήματα που εμπεριέχουν πληροφορίες για τους πολιτικούς θεσμούς και τη λειτουργία του πολιτεύματος, οι μαθητές αποκτούν επαφή με την πολιτική πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να μην την αντιμετωπίζουν ως κάτι ξένο για αυτούς.
- Η ιστορική γνώση, μακριά από απαρίθμηση γεγονότων και ημερομηνιών, με αντικειμενικό πνεύμα, διδάσκει, με τρόπο δημιουργικό τα λάθη πολιτικών και πολιτών που οδήγησαν, σε προηγούμενες εποχές, στην κατάλυση της δημοκρατίας ή στον περιορισμό της.
- Τα μαθήματα που διδάσκονται, ειδικά τα θεωρητικά, είναι απαραίτητο να διαπνέονται από τις αρχές της ελευθερίας, της πολυφωνίας, της ισότητας, του σεβασμού στους νόμους.
Μέσα από τον τρόπο διδασκαλίας
- Η μαθητοκεντρική διδασκαλία προωθεί την ολόπλευρη ανάπτυξη του μαθητή, τον εντοπισμό των δεξιοτήτων, των ταλέντων και των ικανοτήτων του. Μια τέτοιου τύπου διδασκαλία αναπτύσσει τη βούληση και την αυτενέργεια του μαθητή, στοιχεία που χρειάζεται και ως αυριανός πολίτης εντός μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
- Ο διάλογος θα πρέπει να συνιστά βασική διάσταση της σχολικής καθημερινότητας, καθώς, με αυτό τον τρόπο, εμπεδώνεται η πολυφωνία, ο σεβασμός στη διαφορετική άποψη και ευνοείται η κριτική σκέψη.
- Ο δάσκαλος ή ο καθηγητής θα πρέπει να αντιμετωπίζονται όχι ως αυθεντία αλλά ως καταλύτης γνωριμίας του μαθητή με τη γνώση, κοινωνικοποίησης, ηθικής συγκρότησης και πολιτικοποίησης.
Μέσα από τη λειτουργία των μαθητικών συμβουλίων
- Ο μαθητής, μέσω της συμμετοχής του στις διαδικασίες των μαθητικών συμβουλίων, αντιλαμβάνεται τις έννοιες των πολιτικών δικαιωμάτων και των καθηκόντων.
- Διδάσκονται από τα μαθητικά συμβούλια η ειρηνική αντιπαράθεση των απόψεων και η παρρησία, δηλαδή το θάρρος της γνώμης.
- Οι μαθητές επιλύουν κοινά προβλήματα μέσω της συλλογικής διεκδίκησης, θέτοντας στο περιθώριο την παθητικοποίηση και την αδιαφορία.
Μέσα από την ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια
- Προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η ύπαρξη πολιτών καλλιεργημένων, και κριτικά σκεπτόμενων, που δεν θα χειραγωγούνται από τα κέντρα εξουσίας και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατική κοινωνία χωρίς δημοκρατική παιδεία
(Κορνήλιος Καστοριάδης)
Επιμέλεια: Χριστόφορος Βλάχος, φιλόλογος