Ψυχαγωγία και Ελεύθερος χρόνος
Ορισμοί των εννοιών
Ψυχαγωγία: Σχεδιασμένη και ευχάριστη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, ώστε να αποφορτίζεται και να αναβαθμίζεται ο άνθρωπος. Ετυμολογικά η ψυχαγωγία διαμορφώνεται από το αγωγή +ψυχή που σημαίνει διαπαιδαγώγηση της ψυχής, η καλλιέργεια, δηλαδή η διαμόρφωση της σχέσης με το υψηλό, το ευγενές.
Ορισμένοι αντιδιαστέλουν την ψυχαγωγία με τη διασκέδαση (διασκεδάννυμι: διασκορπίζομαι), ενώ άλλοι θεωρούν ότι και η διασκέδαση είναι μέρος της (άγονη ψυχαγωγία), απλώς δεν πληροί όλες τις παραμέτρους της.
Η ψυχαγωγία μπορεί να είναι γόνιμη ή άγονη –νόθα: Συγκεκριμένα, γόνιμη ψυχαγωγία συνιστά η ανάγνωση ενός ποιοτικού βιβλίου, η επαφή με την τέχνη, ο αθλητισμός (ως πράξη, όχι ως θέαμα). Η άγονη ψυχαγωγία συνιστά εκτόνωση και συνδέεται με τη μαζική κουλτούρα, τα ηλεκτρονικά ή τα τυχερά παιχνίδια, με εμπορευματοποιημένες ή τυποποιημένες μορφές αποφόρτισης.
Ελεύθερος χρόνος: ο χρόνος που δεν συμπεριλαμβάνει κανενός είδους υποχρέωση, ο πραγματικά ελεύθερος χρόνος (όχι αυτός που χρησιμοποιείται για την αναπαραγωγή της εργασιακής δύναμης). Ουσιαστικά, η γόνιμη ψυχαγωγία ταυτίζεται με την ορθή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου
Ρεαλιστικά, σήμερα, θα έπρεπε, για τον άνθρωπο, να υπάρχει περισσότερος ελεύθερος χρόνος.
Και αυτό γιατί:
- Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας καθιστούν τη μετακίνηση και την επικοινωνία (βασικές διαστάσεις της καθημερινότητας του ανθρώπου) εξαιρετικά εύκολες, συνεπώς κερδίζεται χρόνος
- Οι κατακτήσεις των εργαζομένων το 2ο μισό του 20ου αιώνα (8ωρο, άδειες, καθιέρωση 40ωρου εργασίας) παρείχαν στο σύγχρονο άνθρωπο περισσότερο ελεύθερο χρόνο
Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν υφίσταται
Και αυτό γιατί:
- Δυστυχώς, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει διαμορφώσεις, σήμερα, αρνητικά τη σχέση του με την εργασία: Ένα μέρος της κοινωνίας, καθοδηγούμενο από το καταναλωτικό πνεύμα, επεκτείνει το ωράριο εργασίας, προκειμένου να κερδίσει περισσότερα χρήματα. Ένα άλλο μέρος, πληττόμενο από την οικονομική κρίση και τις μειώσεις μισθών, επεκτείνει το ωράριο είτε για να κερδίσει χρήματα ώστε να καλύψει τα αναγκαία προς το ζην είτε γιατί θεωρεί ότι, με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να διατηρήσει την εργασία του
- Ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν ευνοεί τη διαφύλαξη του ελεύθερου χρόνου: Παρά την ύπαρξη εξελιγμένων μέσων μεταφοράς (και μαζικής), στις μεγαλουπόλεις, χάνεται πολύτιμος χρόνος στη μετακίνηση, για την εξυπηρέτηση στοιχειωδών καθημερινών αναγκών (όπως η μετακίνηση από και προς την εργασία). Η γραφειοκρατία επίσης, ως μέρος της δυσλειτουργίας του κράτους, αναλώνει πολύ χρόνο σε όποιος αναγκάζεται να σχετιστεί με δημόσιες υπηρεσίες. Η ιδιότητα του γονιού, ακόμη, σηματοδοτεί, την αφιέρωση χρόνου: βοήθεια στις σχολικές ή φροντιστηριακές απαιτήσεις, μετακίνηση στις ενασχολήσεις, ιδιαίτερα των εφήβων, της οικογένειας. Επιπρόσθετα, ο σύγχρονος πολύπλευρος άνθρωπος έχει γίνει ιδιαίτερα «πολυάσχολος»: λίγοι άνθρωποι δεν συνδέονται με μια εξωεργασιακή ενασχόληση (τύπου «χόμπι») που, όμως, λιγότερο ή περισσότερο απαιτεί αφιέρωση χρόνου.
Σημασία γόνιμης ψυχαγωγίας και ορθής χρήσης του ελεύθερου χρόνου
Για την προσωπικότητα του ανθρώπου
- Απόκτηση γνώσεων και χρήσιμων πληροφοριών, καλλιέργεια, εμπλουτισμός της γλώσσας, διαμόρφωση οξύνοιας και κριτικής σκέψης, επαφή με την καλλιτεχνική δημιουργία (πνευματικός τομέας)
- Διαμόρφωση ηθικών προτύπων, πράγμα που ευνοείται από τη γόνιμη ψυχαγωγία (διάβασμα, αθλητισμός, επαφή με την τέχνη) αλλά και απαιτεί την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου ώστε ο άνθρωπος να μπορεί να στοχαστεί, να κρίνει, να κάνει αυτοκριτική ή απολογισμό (ηθικός τομέας)
- Με τον αθλητισμό, όχι με την παρακολούθησή του ως θέαμα, αλλά με τη συμμετοχή, ο άνθρωπος αποφορτίζεται και εκτονώνεται με τον πιο υγιή ψυχικά τρόπο, διαπαιδαγωγείται στη λογική της προσπάθειας και της ομάδας, αλλά κυρίως διαπαιδαγωγείται στον ορθό τρόπο διαβίωσης που εξασφαλίζει την υγεία (αποφυγή ξενυχτιών, αλκοόλ, καπνίσματος) (βιολογικός τομέας)
- Η γόνιμη ψυχαγωγία και η ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου ξεκουράζει και γαληνεύει πραγματικά τον άνθρωπο, καθώς τον αποφορτίζει και ψυχικά από την επανάληψη και την τυποποίηση της εργασίας. Η άγονη ψυχαγωγία, αντίθετα, «εκτείνει» την πραγματικότητα της εργασιακής ζωής στον ελεύθερο χρόνο: ανουσιότητα, επανάληψη, μοναξιά (ψυχικός τομέας)
- Αποκαλύπτει την ευχάριστη πλευρά της ζωής, με αποτέλεσμα να αισθάνεται ο άνθρωπος, έστω και προσωρινά, ευτυχισμένος (ψυχικός τομέας)
- Βελτιώνει την ποιότητα ζωής του ανθρώπου, που η τυποποίηση της καθημερινότητας (εργασία, μετακίνηση, αναγκαίος λεπτομερής προγραμματισμός) και η μηχανοποίηση κάθε διάστασής της (εργασία, επικοινωνία, οικιακές ενασχολήσεις) την καθιστούν άχαρη και ανιαρή (κοινωνικός τομέας)
για τη σχέση του ανθρώπου με την κοινωνία
- Θα μπορούσαμε να πούμε, γενικά, ότι η ύπαρξη (και η ορθή αξιοποίηση) του ελεύθερου χρόνου, συνιστά μέτρο του πολιτισμού, όχι μόνο για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά αλλά και για ολόκληρες κοινωνίες. Η πραγματικότητα έχει καταστήσει σαφές ότι η δημιουργικότητα και η καλλιέργεια σπάνια συνδέεται με την εργασία και τον εργασιακό χρόνο. Συνεπώς, ο χρόνος που απομένει ώστε να αναβαθμιστεί ο άνθρωπος συνολικά ως προσωπικότητα, είναι ο ελεύθερος χρόνος (ηθικός τομέας)
- Η γόνιμη ψυχαγωγία ευνοεί την κοινωνικοποίηση γιατί συνδέεται με την ανθρώπινη επαφή γενικά. Παράλληλα, ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητος για τη διαμόρφωση και διατήρηση των ουσιαστικών ανθρωπίνων σχέσεων, ιδιαίτερα της φιλίας (κοινωνικός τομέας)
- Η πολιτικοποίηση, η ενημέρωση και ο προβληματισμός αλλά και η συμμετοχή στα κοινά απαιτούν ελεύθερο χρόνο. Παράλληλα, η παθητικοποίηση και η ανουσιότητα της άγονης ψυχαγωγίας διαμορφώνουν έναν τύπο ανθρώπου απευαισθητοποιημένο για τα προβλήματα που αφορούν το κοινωνικό σύνολο. Συνεπώς, η πολιτικοποίηση συνδέεται και με την ύπαρξη και με την ορθή χρήση του ελεύθερου χρόνου (πολιτικός τομέας)
Εντούτοις, ο σύγχρονος άνθρωπος σπαταλά τον ελεύθερο χρόνο του στην άγονη ψυχαγωγία.
Αυτό συμβαίνει γιατί:
Αντικειμενική πραγματικότητα
- Η καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου είναι, πολλές φορές, εξοντωτική: αγχώδης μετακίνηση, διεκπεραίωση εργασιών, ευθύνες και πολλαπλές απαιτήσεις, δυσκολία στην ουσιαστική επικοινωνία, επίπονη εργασία, άγχος για το μέλλον που βαραίνει τον ψυχισμό. Τα αποθέματα διάθεσης για κάτι δημιουργικό και γόνιμο, όταν οι ευθύνες της ημέρας έχουν ολοκληρωθεί, έχουν περιοριστεί στο ελάχιστο
Σύγχρονα αξιακά πρότυπα
- Η καταναλωτική νοοτροπία επιβάλλει επιλογές εμπορευματοποιημένων τρόπων διασκέδασης
- Ο ατομικισμός και το «φαίνεσθαι» αποκλείουν τη δημιουργικότητα στον ελεύθερο χρόνο, το στοχασμό, την επαφή με τη φύση ως συμπεριφορές «ντεμοντέ» και «παρωχημένες»
- Η επιφανειακότητα και η ρηχότητα που κυριαρχούν ευνοούν την αποπνευματοποίηση και την παθητικότητα. Εύκολα, συνεπώς, γίνεται ο άνθρωπος έρμαιο των ρηχών τρόπων εκτόνωσης και ψυχαγωγίας αφού αναζητά μόνιμα τη χαλαρότητα.
Μαζοποίηση –ισοπέδωση
- Ο άνθρωπος αγνοεί και αδυνατεί να αναγνωρίσει τόσο τις επιτεύξεις της τέχνης όσο και τη λειτουργία του διαβάσματος ως απόλαυση. Ευθύνη διαρκή για αυτό έχει το τεχνοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα, που απαξιώνει την καλλιτεχνική παιδεία και περιορίζει το διάβασμα ως τρόπο απόκτησης υψηλής βαθμολογίας ή επιτυχίας στις εξετάσεις, σίγουρα όχι ως μέσο καλλιέργειας και τέρψης
- Η κυριαρχία της μαζικής κουλτούρας και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης που την προάγουν έχουν περιορίσει στο ελάχιστο τις «οάσεις» γόνιμης και δημιουργικής ενασχόλησης. Το αποτέλεσμα είναι τέτοιου τύπου επιλογές ψυχαγωγίας να απαιτούν πια πείσμα και αποφασιστικότητα από το μέσο άνθρωπο, πράγμα τουλάχιστον δύσκολο, αν όχι αδύνατο
Συνέπειες της άγονης –νόθας ψυχαγωγίας
Για την προσωπικότητα του ανθρώπου
- Πνευματική καθήλωση (πνευματικός τομέας)
- Ψυχική φθορά, αναπαραγωγή της μοναξιάς και του αισθήματος κενού (ψυχικός τομέας)
- Ηθική εξαχρείωση και υιοθέτηση λανθασμένων προτύπων (ηθικός τομέας)
- Πλήγματα για την υγεία του ανθρώπου από ορισμένες πτυχές της νόθας ψυχαγωγίας, όπως το ξενύχτι ή η κατανάλωση αλκοόλ (βιολογικός τομέας)
Για τις ανθρώπινες σχέσεις και την κοινωνία συνολικά
- Αναπαραγωγή της μοναξιάς και συνεπώς της περιθωριοποίησης, πράγμα που αποτελεί γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη φαινομένων κοινωνικής κακοδαιμονίας όπως βία, παραβατικότητα, χουλιγκανισμός, ναρκωτικά (κοινωνικός τομέας)
- Απουσία επικοινωνίας ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας, με αποτέλεσμα να ευνοούνται φαινόμενα όπως η ανάπτυξη στερεοτύπων και ρατσιστικών αντιλήψεων, πράγμα που πλήττει και την κοινωνική συνοχή (κοινωνικός τομέας)
- Καθήλωση του γενικού πολιτισμικού επιπέδου, πράγμα που συνιστά ουσιαστική οπισθοδρόμηση (πνευματικός τομέας)
Ο έξυπνος άνθρωπος πλήττει εκεί
που οι περισσότεροι διασκεδάζουν
(Jacques Duclos)
Επιμέλεια: Χριστόφορος Βλάχος, φιλόλογος
Ανεργία
Ανεργία είναι η αδυναμία εξεύρεσης εργασίας αμειβόμενης ανάλογα με τα προσόντα και τις κλίσεις ενός ατόμου. Το φαινόμενο αυτό, όταν μεγεθύνεται, μετατρέπεται σε κοινωνικό φαινόμενο με πολλαπλές επιπτώσεις. Μορφές ανεργίας είναι η εποχιακή (αναγκαστική ανεργία σε μια ορισμένη εποχή του χρόνου, π.χ. στην τουριστική οικονομία), η τεχνολογική ανεργία (σχετίζεται με την μηχανοποίηση της εργασίας που καταργεί θέσεις εργασίας) και η διαρθρωτική ανεργία (σχετίζεται με αλλαγές στην οικονομία ή την παρατεταμένη οικονομική κρίση). Η ανεργία είναι ένα φαινόμενο που πλήττει ιδιαίτερα τους νέους, όπως καταδεικνύουν τα στατιστικά στοιχεία.
Αίτια του φαινομένου
Οικονομικά αίτια (δομική ανεργία)- αντικειμενικά/ κοινωνικά αίτια
- Η οικονομική κρίση που επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη της παραγωγής και περιορίζει (ή δεν αναπτύσσει) τις θέσεις εργασίας
- Η μετακίνηση βιομηχανικών επιχειρήσεων από χώρες του Δυτικού Κόσμου σε χώρες του αναπτυσσόμενου, λόγω των χαμηλών αμοιβών και της απουσίας εργασιακών δικαιωμάτων σε αυτόν.
- Εταιρίες, στην προσπάθειά τους να περιορίσουν το κόστος εργασίας και να διευρύνουν τα κέρδη τους, προχωρούν σε απολύσεις, εντατικοποιώντας την εργασία των εναπομεινάντων εργαζομένων.
Αίτια που σχετίζονται με την τεχνολογία (τεχνολογική ανεργία)- αντικειμενικά/ κοινωνικά αίτια
- Η μηχανοποίηση της παραγωγής, επίπτωση της οποίας είναι και είναι η κατάργηση θέσεων εργασίας (τεχνολογική ανεργία).
- Η απουσία κατάρτισης σε νέες τεχνολογίες, σε συνδυασμό με την αδυναμία της Πολιτείας να επιλύσει το θέμα δημιουργώντας θεσμούς επιμόρφωσης.
Η νοοτροπία στην αναζήτηση εργασίας, ιδιαίτερα από τους νέους
- Η ανυπαρξία του επαγγελματικού προσανατολισμού ή η υποτυπώδηςπαρουσία του στο εκπαιδευτικό σύστημα, που οδηγεί στην υπερσυγκέντρωση εργαζομένων σε κάποιους τομείς και στην έλλειψη σε άλλους
- Η στροφή των νέων σε επαγγέλματα υψηλής μόρφωσης και η συνακόλουθη άρνησή τους να ασκήσουν χειρωνακτικά επαγγέλματα ή να απασχοληθούν στην αγροτική παραγωγή.
Συνέπειες
Για το άτομο
- Αδυναμία ικανοποίησης των βιοτικών του αναγκών από τον άνεργο, πράγμα που, εκτός από τον ίδιο, πλήττει και την οικογένειά του συνολικά (βιοτικός –υλικός τομέας).
- Η ανεργία, ειδικά η παρατεταμένη, δημιουργεί στο άτομο συναισθήματα μειονεξίας, ψυχικής εξουθένωσης και απογοήτευσης (ψυχικός –συναισθηματικός τομέας).
- Η σχέση του ανέργου με τον κοινωνικό περίγυρο πλήττεται, αφού ο άνεργος, σε γενικές γραμμές αυτοπεριθωριοποιείται και γίνεται αντικοινωνικός (κοινωνικός τομέας).
- Η παρατεταμένη ανεργία, αντικειμενικά, φθείρει και τις δεξιότητες του εργαζόμενου, ενώ η μη ικανοποίηση της έμφυτης τάσης για δημιουργία περιορίζει τις πνευματικές ικανότητες συνολικά (επαγγελματικός –υλικός τομέας).
Για την κοινωνία
- Διαιωνίζονται οι κοινωνικές ανισότητες και το χάσμα ανάμεσα στους έχοντες και μη, με αποτέλεσμα να πλήττεται η κοινωνική συνοχή (κοινωνικός τομέας).
- Ενισχύεται η περιθωριοποίηση και η εξαθλίωση στην κοινωνία, πράγμα που οδηγεί στην έξαρση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας όπως η βία, η παραβατικότητα και ο ρατσισμός (κοινωνικός τομέας).
- Η περιθωριοποίηση των ανέργων τους ωθεί στην παθητικοποίηση και στην αδιαφορία, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται το πολίτευμα της δημοκρατίας που θεμελιώνεται στη συμμετοχή των πολιτών (πολιτικός τομέας).
- Ενισχύεται η μετανάστευση, πράγμα που δημιουργεί πολλαπλά κοινωνικά προβλήματα όπως η αποξένωση ατόμων από την οικογένειά τους και η απώλεια δυναμικού για τη χώρα, ιδιαίτερα νέων σε ηλικία ατόμων (κοινωνικός τομέας).
- Η ύπαρξη υψηλών ρυθμών ανεργίας πιέζει τους ήδη εργαζόμενους, που απειλούνται με απώλεια της θέσης εργασίας τους, με αποτέλεσμα να φοβούνται να διεκδικήσουν κάτι καλύτερο για αυτούς (επαγγελματικός -υλικός τομέας).
- Πλήττεται η οικονομία της χώρας, καθώς δεν αξιοποιείται το εργατικό δυναμικό της (οικονομικός –υλικός τομέας).
Τρόποι αντιμετώπισης
Όσον αφορά στους εργαζόμενους
- Ουσιαστικός επαγγελματικός προσανατολισμός, ενταγμένος στο σχολικό πρόγραμμα.
- Διαμόρφωση ενός συστήματος «δια βίου» κατάρτισης και επιμόρφωσης, ώστε να υπάρχει άμεση προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες που εφαρμόζονται στην εργασία.
- Αλλαγή νοοτροπίας και επιλογή επαγγέλματος με βάση την αποκατάσταση και όχι το κοινωνικό κύρος και το «φαίνεσθαι»
Σχετικά με την οργάνωση της οικονομίας
- Αποκέντρωση και ανάπτυξη της υπαίθρου, με παράλληλη αναβάθμιση της αγροτικής παραγωγής (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία), με απόδοση κινήτρων από την πλευρά της Πολιτείας
- Όσον αφορά στους σχεδιασμούς της οικονομικής πολιτικής από την Πολιτεία, να ευνοεί τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ενίσχυση, παράλληλα, των δημοσίων έργων και της κρατικής οικονομικής δραστηριότητας συνολικά.
- Έχει διατυπωθεί η άποψη πως λύση στο πρόβλημα της ανεργίας θα αποτελούσε η μείωση των ωρών εργασίας ή των ορίων ηλικίας των ήδη εργαζομένων, ώστε να ελευθερωθούν θέσεις εργασίας. Το επίδικο βέβαια είναι το ύψος των αμοιβών και των συντάξεων που θα δοθούν από εργοδότες και κράτος, σε μια τέτοια περίπτωση
οι δυο θεμέλιοι λίθοι της ευτυχίας: αγάπη και δουλειά
(Σίγκμουντ Φρόιντ)
Επιμέλεια: Χριστόφορος Βλάχος, φιλόλογος